Xã hội 5.0 là gì?

Xã hội 5.0 là một mô hình xã hội tiên tiến, được Nhật Bản phát triển với tầm nhìn về một "xã hội siêu thông minh" – nơi con người và công nghệ không chỉ cùng tồn tại mà còn hỗ trợ lẫn nhau nhằm nâng cao chất lượng sống, giải quyết các thách thức xã hội và đảm bảo phát triển bền vững. Trong Xã hội 5.0, công nghệ không chỉ là công cụ cho tăng trưởng kinh tế mà còn là phương tiện quan trọng để đạt được sự hòa hợp giữa yếu tố nhân văn và phát triển kinh tế (Cabinet Office, 2017). Mô hình này được kỳ vọng sẽ vượt qua giới hạn của các mô hình xã hội và kinh tế trước đây bằng cách cải thiện cuộc sống của mọi thành viên trong cộng đồng, giảm thiểu bất bình đẳng và đảm bảo phúc lợi chung cho tất cả mọi người (Okada, 2019).

Xã hội 5.0 lần đầu tiên được Nhật Bản giới thiệu vào năm 2016 như một phần trong chiến lược quốc gia nhằm giải quyết những vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng, và khủng hoảng tài nguyên (Cabinet Office, 2017). Ý tưởng này xuất phát từ việc nhìn nhận rằng Xã hội 4.0 – Cách mạng Công nghiệp 4.0 – dù đã đạt nhiều tiến bộ về tự động hóa và số hóa, nhưng vẫn chưa đủ để đáp ứng đầy đủ các nhu cầu của xã hội hiện đại và đặc biệt là chưa thể khắc phục triệt để các vấn đề môi trường và nhân sinh. Nhật Bản, một quốc gia tiên phong về công nghệ, phải đối mặt với các vấn đề như tỷ lệ người cao tuổi gia tăng (đến năm 2021, 29% dân số Nhật Bản trên 65 tuổi) và tài nguyên thiên nhiên bị suy thoái (World Bank, 2021). Xã hội 5.0 được kỳ vọng không chỉ là một chiến lược quốc gia mà còn là mô hình mẫu, có thể nhân rộng ra toàn cầu để giải quyết những thách thức lớn mà thế giới đang đối mặt.

Xã hội 5.0 sử dụng các công nghệ tiên tiến, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), và dữ liệu lớn (Big Data), để hỗ trợ hoạt động của con người trong mọi lĩnh vực, từ y tế, giáo dục, đến giao thông và quản lý tài nguyên. Công nghệ được tích hợp vào các hoạt động hàng ngày nhằm tối ưu hóa hiệu suất và giảm thiểu rủi ro, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội.

Theo báo cáo của Deloitte (2020), việc áp dụng AI và Big Data trong lĩnh vực y tế tại Nhật Bản đã giúp giảm thời gian chẩn đoán bệnh đến 30% và cải thiện độ chính xác đến 20%, trong khi các hệ thống giao thông thông minh giảm tình trạng ùn tắc và tai nạn giao thông đến 15% (METI, 2020). Xã hội 5.0 không chỉ thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo mà còn khuyến khích tái chế và bảo tồn tài nguyên, giúp bảo vệ môi trường.

Xã hội 5.0 được xây dựng dựa trên bốn thành phần chính: con người, công nghệ thông minh, môi trường bền vững và các tổ chức xã hội.

Con người: Con người là trung tâm của Xã hội 5.0. Trong mô hình này, công nghệ được phát triển nhằm phục vụ và nâng cao chất lượng sống cho con người, đảm bảo phúc lợi cho mọi thành viên trong xã hội, không phân biệt tuổi tác, giới tính hay tầng lớp. Theo Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI, 2020), một trong những mục tiêu của Xã hội 5.0 là nâng cao tuổi thọ trung bình của người dân và cải thiện các chỉ số chất lượng sống thông qua công nghệ chăm sóc sức khỏe tiên tiến.

Công nghệ thông minh: Các công nghệ như AI, IoT, Big Data và Blockchain là những yếu tố nền tảng của Xã hội 5.0. Trong Xã hội 5.0, công nghệ không chỉ được sử dụng trong các lĩnh vực công nghiệp và kinh tế mà còn trở thành nền tảng cho mọi hoạt động thường ngày. Báo cáo của Liên Hợp Quốc (2021) cho thấy, việc ứng dụng IoT giúp tiết kiệm hơn 20% năng lượng tiêu thụ trong các tòa nhà thông minh và giảm 30% lượng khí thải carbon trong các thành phố lớn.

Môi trường bền vững: Xã hội 5.0 cam kết phát triển mà không gây hại đến môi trường, đảm bảo rằng các nguồn tài nguyên được sử dụng một cách bền vững. Báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP, 2022) cho biết, các quốc gia áp dụng mô hình này có thể giảm đến 25% lượng khí thải carbon thông qua việc sử dụng năng lượng tái tạo và phát triển hệ sinh thái đô thị xanh. Ví dụ, thành phố Fujisawa tại Nhật Bản, một mô hình thành phố thông minh tiên phong, đã giảm mức tiêu thụ điện năng lên tới 30% nhờ việc sử dụng năng lượng mặt trời và hệ thống pin lưu trữ thông minh.

Các tổ chức xã hội: Để hiện thực hóa Xã hội 5.0, các tổ chức từ chính phủ, doanh nghiệp đến các tổ chức phi lợi nhuận cần hợp tác chặt chẽ, chia sẻ trách nhiệm và hỗ trợ lẫn nhau trong các sáng kiến bền vững. Chính phủ đóng vai trò định hướng chiến lược, thiết lập khung pháp lý và tạo điều kiện phát triển, trong khi các doanh nghiệp và cộng đồng đóng vai trò triển khai và thực hiện các giải pháp công nghệ. Theo báo cáo của OECD (2021), sự hợp tác giữa các khu vực công và tư trong các dự án đổi mới công nghệ đã giúp giảm chi phí vận hành 15% và nâng cao hiệu quả dịch vụ công lên 25%.

Xã hội 5.0 không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn là một mô hình thực tiễn cho một tương lai phát triển bền vững và hài hòa. Nó đại diện cho một tầm nhìn xã hội mà trong đó công nghệ được sử dụng để giải quyết các vấn đề cơ bản, nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo vệ môi trường, đồng thời thúc đẩy bình đẳng và phúc lợi cho mọi thành viên. Việc Nhật Bản tiên phong thực hiện mô hình này đã tạo tiền đề cho các quốc gia khác trên thế giới theo đuổi một xã hội công nghệ tiên tiến nhưng vẫn nhân văn và bền vững.

TS. Hoàng Xuân Trọng

Trong.id.vn